Het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie is aangesloten bij StroomOp, een beweging van jeugdprofessionals die samen streven naar de beste jeugdhulp. Anita Jansen leidt binnen StroomOp het project In Contact Blijven, gericht op de preventie van suïcides binnen de JeugdzorgPlus. Het Kenniscentrum sprak haar over de weg naar één gezamenlijke aanpak: “Suïcide gaat over wanhoop, eenzaamheid en geen oplossing meer zien. Niemand zou zich zo moeten voelen. Als we op tijd signaleren, van elkaar blijven leren en steeds beter reageren, dan zijn we in staat om suïcides terug te dringen en uiteindelijk te voorkomen.”

Binnen In Contact Blijven werken mensen uit verschillende disciplines samen aan het terugdringen van suïcide binnen de JeugdzorgPlus (zie kader). “We kozen voor de titel In Contact Blijven omdat voorafgaand aan suïcides vaak sprake is van uit verbinding gaan, ook van breuken in contact met bijvoorbeeld hulpverlening,” licht Anita Jansen de naam van het project toe. “De gedachte achter het project? “JeugdzorgPlus-organisaties hebben zelf al veel ontwikkeld op het gebied van suïcidepreventie: er worden trainingen gegeven, er zijn allerlei protocollen. Dus laten we op brancheniveau kennis en expertise delen, en samen komen tot de beste werkwijze om jongeren met suïcidaal gedrag te helpen.”

Focus op de JeugdzorgPlus

De problematiek rondom suïcidaliteit onder jongeren is nijpend. Preventie binnen de JeugdzorgPlus vraagt specifieke aandacht, vertelt Anita: “We zien de laatste jaren een toename van suïcidaal gedrag in combinatie met psychiatrische problematiek. Dat heeft er denk ik ook mee te maken dat het aantal bedden in de jeugd-ggz is afgenomen sinds de transformatie in 2015. Bij gebrek aan alternatief en als veiligheid aan de orde is, komen deze jongeren vaak bij de JeugdzorgPlus terecht, en daar zie je dus een verschuiving naar zwaardere psychische problematiek en meer suïcidaal gedrag.”

Daar zijn JeugdzorgPlus-instellingen nog niet altijd goed op ingespeeld. “Veel groepsleiders zijn opgeleid voor en meer gericht op externaliserend gedrag. En er zijn zoveel dingen die om aandacht vragen. Als er een suïcide is geweest is er op dat moment vaak extra aandacht voor, en daarna zakt het weer weg. Structurele aandacht en inbedding in de organisatie is een van onze doelstellingen. Dit project is een initiatief vanuit de Branches Gespecialiseerde Zorg voor de Jeugd (BGZJ); de instellingen willen graag zélf die omslag maken. Zowel wat betreft beleid, werkwijze en behandeling, als waar het gaat om trainingen en extra scholing van het personeel.”

Lerend netwerk

Onderdeel van In Contact Blijven is een netwerk van ervaringsdeskundigen en professionals, onder wie afgevaardigden van alle JeugdzorgPlus-organisaties en onder meer het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie en Karakter. Bijeenkomsten zorgen voor waardevolle uitwisseling en verzekeren dat suïcidepreventie hoog op de agenda blijft staan. Anita: “Het helpt dat we ouders en jongeren betrekken. Dat we niet over, maar met ze praten. Wat ik bijvoorbeeld indrukwekkend vond, was dat jongeren in een bijeenkomst open spraken over hun ervaringen. Het belangrijkste is denk ik dat we goed kijken en luisteren: wat heeft de jongere nodig?”

Het netwerk wordt nog uitgebreid. “We willen graag pedagogisch medewerkers toevoegen, mensen die op de groep zitten. We zijn ook in gesprek met het Landelijk Kenniscentrum LVB. We willen dit netwerk ook uitbreiden met jeugdzorgorganisaties die geen JeugdzorgPlus aanbieden. Zij hebben ook te maken met suïcidaal gedrag.” Uiteindelijk moet er een zelfstandig lerend netwerk ontstaan, het liefst voor de vier branches die jeugdhulp bieden en verenigd zijn in de BGZJ: “Mensen krijgen in dit werk te maken met dilemma’s. Goede voorbeelden delen werkt dan inspirerend. Er is behoefte aan open delen, maar ook angst. Kan ik wel mijn verhaal vertellen zonder dat ik kritiek krijg of veroordeeld wordt? Het is even wennen, voor professionals én ervaringsdeskundigen.”

Concrete resultaten

Naast het lerend netwerk moet In Contact Blijven eind 2021 leiden tot nog meer tastbare opbrengsten. Anita: “In het najaar van 2020 is de planning om de eerste gezamenlijke trainingen beschikbaar te hebben. Dat kan een bestaande training zijn van een van de instellingen, eventueel aangepast op basis van wat we nu ophalen. We zijn nu aan het inventariseren: wat is er al? Wat is daar goed aan, wat mist er nog? De trainingen gaan over signaleren en in gesprek gaan. Wat kan je doen? Dat is anders voor jongeren met een LVB dan voor jongeren met autisme. Daar zijn en ontwikkelen we verschillende trainingen voor.”

Daarnaast wil het team dit najaar een quickscan suïcidepreventie Jeugdzorg(Plus) klaar hebben. “We hebben bestaande werkwijzen en protocollen rondom suïcidepreventie en zelfbeschadiging binnen JeugdzorgPlus verzameld, met als doel te komen tot één integrale werkwijze voor alle JeugdzorgPlus-instellingen. Die hangen we achter de quickscan, zodat elke organisatie kan kijken: hoe verhouden we ons tot deze ‘gouden standaard’? Een ander doel is om eind 2020 te starten met een pilot voor een gezamenlijke registratie voor suïcidaal gedrag binnen instellingen. “Dat willen we bij een of twee locaties gaan testen en evalueren, en volgend jaar introduceren bij andere organisaties.”

Van registreren kun je leren

Er is behoefte aan een eenduidige registratie binnen Jeugdzorg-instellingen, legt Anita uit: “Die komt voort uit de wens om meer zicht te krijgen op suïcidaal gedrag en daarvan te leren. We hebben de neiging om te registreren in het kader van wetenschappelijk onderzoek, of verantwoording en uiteraard dossiervoering. Maar onze onderliggende behoefte is dat het ons helpt leren over suïcides. En dat het vooral de professionals ondersteunt die daar in de dagelijkse praktijk mee te maken hebben.”

Hoe je dat aanpakt is een geen eenvoudige vraag. “Er zijn onderzoekers van 113 Zelfmoordpreventie mee aan de slag. Zij houden interviews bij instellingen: wat registreren jullie op dit moment, en waarom? Wat doe je ermee, wat voegt het toe en wat mis je nog? We willen uitkomen op één dataset om suïcide en suïcidaal gedrag te registreren. Daarbij kijken we naar wat er is ontwikkeld bij Supranet GGZ, het landelijk lerend netwerk voor suïcidepreventie in de geestelijke gezondheidszorg. Ook sluiten we aan bij de ontwikkeling van de Monitor voor StroomOp, waarin de doelen van het actieplan De best passende zorg voor kwetsbare jongeren gemonitord gaan worden.. We ontwikkelen bovendien in nauwe samenspraak met de professionals uit het veld. Want het belangrijkste is: we moeten met elkaar het idee hebben dat het waarde gaat toevoegen, dat het helpend is. En het mag niet meer tijd gaan kosten dan de huidige registratie, dus moet het straks slim in de systemen komen. Ook moeten we zorgen dat het inderdaad gebeurt, en dat we gaan leren van de uitkomsten.”

Inspiratie uit goede voorbeelden

Als projectleider maakt Anita gebruik van waarderend onderzoeken. “Ik kijk naar waar het goed gaat, naar positieve voorbeelden en resultaten. Welke factoren dragen daar aan bij en hoe kunnen we dat vaker laten gebeuren? Als je dat met elkaar onderzoekt raken mensen daar geïnspireerd en enthousiast door. Het is tegengesteld aan onderzoeken waarom dingen níet goed gaan. Als je eerst onderzoekt waar het wringt en hoe dat precies komt, moet je daarna nog de slag maken naar: wat gaan we dan wél doen? Met waarderend onderzoeken kijk je meteen op die manier. Is er ook maar één voorbeeld waar het wel goed gaat? Wat zijn de succesfactoren? Kunnen we daarvan leren? Kunnen we dat ook elders laten plaatsvinden, of groter maken?”

Het team achter In Contact Blijven kijkt bijvoorbeeld naar hoe ‘Ik laat je niet alleen‘ georganiseerd is. “Dat is een ander project van StroomOp over gedwongen afzonderen in de JeugdzorgPlus, waar ook met ambassadeurs van JeugdzorgPlus-instellingen gewerkt wordt. Een deel van de problematiek overlapt: een jongere werd na een suïcidepoging in het verleden nog weleens afgezonderd in een veilige kamer vanwege veiligheid. Dit gebeurt nu bijna niet meer. Inmiddels zeggen we met elkaar: niet alleen laten. We onderzoeken met elkaar wat je dan wel kunt doen en leren van elkaars goede voorbeelden. Ik laat je niet alleen heeft ook een lerend netwerk. We gaan kijken of we beide netwerken kunnen combineren, zodat we gemeenschappelijke thema’s samen kunnen bespreken en onderzoeken.”

“We kunnen suïcides leren voorkomen”

Zelfmoordpreventie blijft hard nodig. In 2019 overleden 5 mensen per dag aan zelfdoding. Het aantal jongeren dat zelfmoord pleegde steeg naar 67 ten opzichte van 51 het jaar ervoor, blijkt uit cijfers van 113 Zelfmoordpreventie. Die organisatie stelt dat de achtergrond van elke suïcide onderzocht moet worden. Hoe meer kennis, hoe beter zelfmoord voorkomen kan worden. Hoe gaat In Contact Blijven hieraan bijdragen? Anita: “Ik hoop dat we steeds beter weten hoe we moeten handelen, zodat er veel minder jongeren in de JeugdzorgPlus terechtkomen vanwege suïcide en als ze daar terecht komen minder pogingen doen. En ik hoop dat we ook na 2021 continu blijven leren van elkaar.”

De aandacht mag nooit verslappen als het om suïcidepreventie gaat: “Als we suïcidaal gedrag op tijd signaleren en er op een goede manier mee omgaan, dan zijn we in staat om suïcides te voorkomen. Dan kunnen we het terugdringen naar nul, ook al lijkt dat een oneindig verre stip op de horizon. Suïcide gaat over wanhoop, eenzaamheid en geen oplossing meer zien. Niemand zou zich zo moeten voelen. Je moet altijd streven om te kijken of je iemand kan helpen. Wij onderzoeken met elkaar wat dan de beste manier is om dat te doen.”

Meer informatie

Als ervaringsdeskundige meedenken over In Contact Blijven en het verbeteren van suïcidepreventie in de JeugdzorgPlus?

Bekijk de website van StroomOp