Interview: onderzoek naar tools voor de praktijk

Het promotieonderzoek van Bertine Zech richt zich op jongeren die zijn opgenomen op een klinische afdeling voor kinder- en jeugdpsychiatrie. De hoofdvraag: hoe betrek je als behandelteam het gezin – vooral de ouders – zo goed mogelijk bij zo’n klinische behandeling? Met concrete tools wil ze professionals hierbij op weg helpen: “Gezinnen hebben vaak al zoveel achter de rug, en hebben soms een beetje de hoop opgegeven. Uiteindelijk heeft de behandeling de meeste kans van slagen als er wederzijds vertrouwen is en de samenwerking goed verloopt.”

Het gezin als deel van probleem én oplossing

De laatste jaren is er flink bezuinigd op de klinische psychiatrie, in navolging op het credo ‘zo thuis mogelijk opgroeien’. Bertine: “Er zijn steeds minder plekken. Het is de bedoeling dat een opname steeds korter is; dat jongeren zo snel mogelijk weer naar huis kunnen en daar verder kunnen.” Het is dus essentieel dat de thuisomgeving goed ingespeeld is op wat de jongere na de behandeling nodig heeft.

Dat is niet vanzelfsprekend: “Naast de psychische problemen van de jongere, zijn er eigenlijk ook altijd problemen in het gezin. De gezinsrelaties staan onder druk. Door het gezin te betrekken wil je zorgen dat die problemen niet blijven bestaan als de jongere weer naar huis gaat. Die kan allerlei dingen leren en zich ontwikkelen op zo’n afdeling, maar daar verandert de problematiek binnen het gezin nog niet mee. Als je dat kan verbeteren, dan levert dat een blijvend resultaat op. Behandelaars zijn een tijdelijke hulp in het leven van de jongeren, maar na de opname moeten ze met hun ouders verder. En daarmee bedoel ik ook pleegouders, verzorgers.”

Training en handleiding voor de klinische praktijk

Monica Jorna van Bureau de Mix ontwikkelde in opdracht van de Hogeschool Leiden een training voor behandelteams over het belang, het vormgeven en versterken van de samenwerking met gezinnen. De training is gebaseerd op interviews met professionals, ouders en jongeren, op systeemtheorie en op bestaande methodieken in systemisch werken. Teams bij LUMC Curium en De Fjord, centrum voor orthopsychiatrie en forensische jeugdpsychiatrie (onderdeel van Youz) hebben de training in de praktijk getest, in een klinische behandelsetting.

Bertine evalueert nu samen met behandelaren, ouders en jongeren welk effect de training heeft gehad. Zo brengt ze in kaart wat wel en juist niet werkt als je de behandelrelatie met jongeren en ouders wil versterken. Die kennis krijgt uiteindelijk een plek in een praktische handleiding. “Ik wil een scan maken waarmee een multidisciplinair team kan kijken: hoe zit het systeemgericht werken in onze werkwijze? Staat bijvoorbeeld in onze visie benoemd hoe je het gezin betrekt bij de behandeling? Wie heeft binnen het team welke rol? We zagen al dat beide instellingen door het onderzoek getriggerd werden om over dit soort vragen na te denken.”

De focus verbreden

Het bewustzijn bij professionals vergroten is een belangrijke eerste stap, denkt Bertine. Behandelaren richten zich vaak voornamelijk op de jongere, ziet ze terug in haar onderzoek: “Wat heel logisch is. Sociotherapeuten die op de groep werken hebben het alledaagse contact met de jongeren op zo’n afdeling. Zij horen het verhaal van de jongeren, proberen hen te helpen en een band met hen op te bouwen. Ouders zijn minder in hun gezichtsveld.”

Hoe blijf je daar als professional dan scherp op? “De systeemtherapeut in het team heeft daarin een belangrijke rol. En tijd voor reflectie met elkaar is heel belangrijk. Dus hoe je met elkaar als team naar casuïstiek kunt kijken: wat gebeurt er nou in dit gezin? Of misschien: wat gebeurt er met óns en dit gezin? Wat zijn daar patronen in? Waar moeten we nu op inzetten?”

Hoop en vertrouwen

Op de afdelingen krijgen teams te maken met veel verschillende gezinnen. “Dat vraagt wat van de professional,” merkt Bertine op. “De gezinnen hebben allemaal andere behoeftes, en andere vaardigheden of beperkingen waarbij je moet aansluiten. Je hebt ouders die erbovenop zitten en heel actief zijn. Maar ook ouders die minder initiatief nemen. Die al zoveel teleurstellingen hebben meegemaakt, zoveel ervaringen in de hulpverlening waarbij het niet gelukt is…”

Bertine hoopt dan ook dat de resultaten van haar onderzoek behandelteams én gezinnen hierbij gaan helpen. “Wat ik tegenkom is dat de gezinnen die aangemeld zijn vaak al zoveel achter de rug hebben. Soms ook wel een beetje de hoop opgegeven hebben. Dat maakt het ook zo complex om die samenwerking goed tot stand te laten komen. Ik hoop professionals te inspireren om daaraan te blijven werken. Uiteindelijk heeft de behandeling de meeste kans van slagen als er wederzijds vertrouwen is en als de samenwerking goed verloopt.”

Verder lezen

Meer over het project Samenwerking met gezinnen in de klinische jeugdpsychiatrie

Meer nieuwsberichten van het Kenniscentrum