Er is volgens DSM-5 (A.P.A., 2013) sprake van een oppositionele-opstandige stoornis (ODD) of een normoverschrijdend-gedragsstoornis (CD) wanneer verschillende oppositionele, antisociale of agressieve gedragingen zich gedurende langere tijd herhaaldelijk voordoen. Met andere woorden als deze gedragingen een patroon gaan vormen, met bovendien een duidelijke ongunstige invloed op het functioneren van het kind of de adolescent. Voor de kinder- en jeugdpsychiatrie zijn ODD en CD van groot belang vanwege de hoge prevalentie en het risico voor negatieve uitkomsten. De prevalentie van ODD is geschat op 3% en van CD is geschat op 2% (NVvP richtlijn, 2013; Polanczyk e.a. 2015). Vooral als gedragsproblemen zich reeds op jonge leeftijd manifesteren, is er in de volwassenheid een verhoogde kans op delinquentie, stemmingsstoornissen, middelenmisbruik- of afhankelijkheid, en sociaal disfunctioneren op het werk en in het gezin. Comorbiditeit is eerder regel dan uitzondering en komt meer dan bij toeval voor. Comorbiditeit komt voornamelijk voor met ADHD, middelenmisbruik en –afhankelijkheid, internaliserende stoornissen, en (lichte) verstandelijke beperking. Voor meer informatie, zie: wat is ODD/CD? Het vaststellen van comorbiditeit met ADHD of het voorkomen van veel ADHD symptomen zonder een formele diagnose van ADHD heeft belangrijke consequenties voor de farmacotherapie van ODD/CD. Psychostimulantia zijn effectief bij de behandeling van ODD en CD als er veel symptomen van ADHD voorkomen of als comorbiditeit met ADHD wordt vastgesteld. Psychostimulantia zoals methylfenidaat hebben niet alleen een effect op ADHD symptomen maar ook op ODD-CD symptomen; dit geldt ook, zij het op minder overtuigende wijze, voor adrenerge middelen zoals atomoxetine. Hoewel het effect van risperidon op agressief gedrag overtuigend is aangetoond, verdient het aanbeveling terughoudend te zijn in het starten van farmacotherapie met risperidon vanwege de onzekerheid over ongunstige lange termijn effecten en de mogelijke bijwerkingen. Als al gestart wordt, dan wordt het bij voorkeur tijdelijk voorgeschreven. Wanneer ernstige openlijke agressieve symptomen bij het staken van risperidon opnieuw voorkomen, wordt aanbevolen om een nieuwe zorgvuldige afweging te maken met eventueel herbeoordeling (diagnostiek) en heroverweging van nieuwe (gedrags/gezins/systeem) therapeutische methoden. Flowchart behandeling en medicatie bij gedragsstoornissen ODD-CD