Er zijn verschillende evidence based behandelprotocollen voor een somatisch-symptoomstoornis. Afhankelijk van het gekozen model stemt de behandelaar met ouders en kind af welke behandeling wordt ingezet en op welke factoren deze zich richt. Bij alle behandelingen is zorgvuldige psycho-educatie noodzakelijk voor de jeugdige en het gezin om hen te helpen de ontwikkeling van de klachten te begrijpen, ter ontschuldiging en als kadering voor het gesprek met anderen zoals, de familie, school en vriendjes. Ook voor de samenwerkende hulpverleners is dezelfde rationale over de ontwikkeling van de klachten essentieel.

Gezinsinterventies en motiverende gespreksvoering kunnen helpen in het motiveren van ouders en kind en bij het oplossen van communicatieproblemen. Een adequate benadering door medici en medische teams kan een positief effect hebben. Een dergelijke benadering wordt gekenmerkt door: goede uitleg, realistische adviezen, adequaat delen van besluiten en plannen met het gezin. Daarnaast kunnen voor de ouders en het kind momenten ingepland worden bij de kinderarts ter ondersteuning van het vertrouwen dat er geen somatische oorzaak ten grondslag ligt en het serieus nemen van de klachten.

Cognitieve gedragstherapie kan alleen effectief zijn als het kind (en de ouders) accepteren dat er geen eenduidige oorzaak gevonden wordt voor de klachten die het kind heeft en als zij achter het starten van de behandeling staan. Het medische traject moet afgerond zijn (Richtlijn SOLK bij kinderen). Er zijn diverse op CGT gebaseerde protocollen voor specifieke SOLK. Om het kind weer vertrouwen te laten krijgen in het lichaam en de lichaamsbewustwording te vergroten, kan gebruik worden gemaakt van graded exercise therapie (GET) (onderzoeksgegevens vooral bekend bij CVS). Het maken van een opbouwschema helpt zowel het kind als ouders om geleidelijk activiteiten op te bouwen en te werken aan kracht en conditie. Ontspanningstechnieken zijn vaak onderdeel van de behandeling. Het kind leert activiteiten af te wisselen met vormen van ontspanning. GET is een belangrijk onderdeel van CGT voor kinderen met chronische vermoeidheid, maar heeft geen plek in de behandeling als monotherapie. Daarnaast gaat het bij CGT om psycho-educatie, ademhalings- en ontspanningsoefeningen en cognitieve herstructurering. Onderzoeken naar CGT bij kinderen geven gemengde resultaten. Er is echter geen andere behandeling die bij kinderen is onderzocht en die effectiviteit dan wel evidentie laat zien. Een recente studie uit 2021 concludeert dat deze behandeling veilig is en dat 50% van de kinderen die deze behandeling krijgen er baat bij hebben (Albers et. Al., 2021).

Eye Movement Desensitisation and Reprocessing (EMDR) is een evidence based traumabehandeling. Het doel van EMDR is het verwerken van herinneringen aan identificeerbare ingrijpende ervaringen, die het kind of de jongere hebben getraumatiseerd. Hierdoor verminderen de klachten ontstaan als gevolg van die herinneringen en het lijden dat daarmee gepaard gaat. Het kan gaan om gebeurtenissen rondom het ontstaan van de SOLK maar ook om onverwerkte herinneringen voorafgaand of erna. Middels EMDR wordt de emotionele lading van deze herinneringen verminderd of geneutraliseerd, waardoor de omstandigheden voor herstel verbeteren en de lichamelijke klacht kan afnemen (de Roos & van Rood, 2014).

Ook hypnotherapie kan bij verschillende somatisch-symptoomstoornissen worden gebruikt, zoals bij buikpijn (Rutten et al., 2013; Vlieger et al., 2012; Rutten et al., 2017) en conversiestoornis. Voor conversiestoornis gerelateerd aan de motorische functie wordt ook katalepsie-inductie gebruikt. Hierbij worden de spieren in het lichaam zonder inspanning ‘verstijfd’ (zie voor een casusbeschrijving Hoogduin, 2009).

Revalidatiebehandeling, (psychosomatische) fysiotherapie of psychomotorische therapie kan worden toegepast in combinatie met psychologische interventies, met name als er sprake is van veel deconditionering (als onderhoudende factor) of als er sprake is van pijn/spierspanning of verlies van vertrouwen in motoriek, zoals soms bij conversie.

Acceptance and Commitment Therapy (ACT) is een bruikbare en effectieve behandelmethode gebleken voor SOLK bij volwassenen in het bijzonder wanneer een op klachtenreductie gerichte methode onvoldoende effect heeft, de patiënt is vastgelopen in de strijd met de klachten of de kwaliteit van leven ernstig is aangedaan. Het uitgangspunt van ACT is dat het blijven vechten tegen onvermijdelijke of chronische fysieke klachten deze kan versterken ten koste van de kwaliteit van leven. Het doel van ACT is een toename van psychologische flexibiliteit met behulp van zes onderling verbonden therapeutische kernprocessen: acceptatie, contact met hier-en-nu, cognitieve defusie, zelf als context, activiteiten vanuit persoonlijke waarden, handelen naar persoonlijke waarden. Lees verder over ACT

Behandelprogramma’s

Moens en Braet (2014) beschrijven een behandelmethode voor somatoforme stoornissen, wat naast een onderdeel voor kinderen ook een onderdeel voor de ouders bevat.

Wösten en Van Ree (2015) hebben het geprotocolleerde programma ‘Goed in je vel’ ontwikkeld. Goed in je vel is een behandelmethode ontwikkeld voor jongeren (12-16 jaar) die last hebben van somatisch symptoomstoornis (ALK, SOLK). Goed in je vel bestaat uit een trainershandleiding en een werkboek voor de jongeren. Lees verder over Goed in je vel

De behandelmethode ‘Buikpijn de Baas!’ (de Haan & Thiadens; bewerkt door Plak, van der Veek & Visser, 2010) is een kortdurende behandeling voor kinderen om beter om te gaan met buikpijn of andere onduidelijke lichamelijke klachten. Het gaat om het stoppen met vermijdingsgedrag en het veranderen van hoe het kind de buikpijn, of andere pijnbeleving, ervaart. Lees verder over Buikpijn de Baas!

FitNet is een online cognitieve gedragstherapie voor jongeren (12-18 jaar) met het chronisch vermoeidheidssyndroom, gericht op het verleggen van de aandacht van lichamelijke symptomen naar herstel, op het bewaken van grenzen, de dagindeling, slaaphygiëne en fysieke activiteit. De behandeling is bij 70% van de jongeren effectief en veilig gebleken (Nijhof et al., 2012, Albers et. al. 2021). Lees verder over FitNet

De Jong et al. (2008) beschrijven een protocol cognitieve gedragstherapie voor jongeren met chronisch vermoeidheidssyndroom.

Het boek van Moene en Rümke (2004) beschrijft de behandeling van de conversiestoornis, maar deze is niet specifiek gericht op jeugd.

Wat als de jongere geen hulp wil, bijvoorbeeld door eerdere negatieve ervaringen in de zorg of uit angst voor wat behandeling zou kunnen inhouden? Ouders kunnen dan kiezen om deel te nemen aan het SPACE programma (Supportive Parenting of Anxious Childhood Emotions). Het programma SPACE leert ouders hoe ze hun eigen reacties op de angst van hun kind (waardoor angst kan floreren) kunnen vervangen door andere, meer ondersteunende reacties, gericht op acceptatie van de moeilijkheden, en op vertrouwen (Lebowitz & Omer, 2018). Lees verder over SPACE