Het is belangrijk dat risicovol middelengebruik of potentieel verslavingsgedrag bij jongeren in de jeugdketen en in de kinder- en jeugdpsychiatrie tijdig wordt herkend. Zoals vermeld in het onderdeel over screening in deze praktijkstandaard, is standaardscreening van risicovol en problematisch middelengebruik bij jongeren vanaf 12 jaar in deze omgevingen aangewezen. Behandelaren in de kinder- en jeugdpsychiatrie kunnen een belangrijke rol spelen door middelengebruik en verslavingsgedrag bespreekbaar te maken en regelmatig in de behandeling aan de orde te laten komen. Niet alleen beginnende problemen, maar ook interfererende effecten van het middelengebruik/verslavingsgedrag op de behandeling komen op deze manier tijdig in zicht. Meer handvatten hoe dit in de praktijk aan te pakken, staat in de richtlijn middelengebruik voor jeugdhulp & jeugdbescherming, 2023. Comorbide middelengebruik compliceert de behandeling van psychiatrische klachten bij jongeren en heeft waarschijnlijk een ongunstig effect op de prognose, alhoewel hier nog nauwelijks goed onderzoek naar gedaan is. Comorbide verslavingsproblematiek en psychiatrische stoornissen dienen zoveel mogelijk in samenhang te worden behandeld waarbij aandacht is voor beide stoornissen, met inachtneming van de adviezen in de beschikbare richtlijnen voor de afzonderlijke stoornissen. Het doorbreken van het middelengebruik is in de behandeling vrijwel altijd een goede eerste stap (Richtlijn Drugs (niet-opioïden) Stoornissen in het gebruik van cannabis, cocaïne, amfetamine, ecstasy, GHB en benzodiazepines 2022; Multidisciplinaire richtlijn stoornissen in het gebruik van alcohol, 2023). In geval van milde verslavingsproblematiek kunnen behandelaren in de kinder- en jeugdpsychiatrie besluiten deze zelf te behandelen – mits de daarvoor benodigde expertise en ervaring aanwezig is. Bij ernstigere vormen van verslaving heeft een co-behandeling in samenwerking met de jeugdverslavingszorg de voorkeur, of -afhankelijk van het beeld – is er een doorverwijzing naar de jeugdverslavingszorg nodig. Ook bij twijfel en voor consultatie kan contact worden gezocht met de jeugdverslavingszorg. Verslaving en risicovol middelengebruik, gokken of gamen zijn dus in geen geval een contra-indicatie voor behandeling in de specialistische jeugd-ggz. Dit is juist een indicatie om samen te werken met de jeugdverslavingszorg. Bovendien dient onnodig uitstel van behandeling met als risico dat de jongere uit beeld raakt, zoveel mogelijk te worden voorkómen. Complicaties Middelengebruik en overmatig gokken of gamen kunnen gepaard gaan met complicaties. Wees bij jongeren extra alert op: somatische complicaties bij alcoholgebruik, lachgas en vitamine B-12-tekort, problematisch gamen en voedingsdeficiëntie, langdurige waarnemingsstoornissen na uitgaansdrugs, ketamine en chronische urineweginfectie. Somatische complicaties overmatig alcoholgebruik Het is van belang om bij jongeren die overmatig drinken een somatische screening uit te voeren. De behandelaar monitort hiermee de leverfuncties en vitaminestatus en kan eventueel starten met vitaminesuppletie. Lachgas en vitamine B-12 tekort Overmatig lachgasgebruik kan leiden tot neurologische schade, zoals zenuwuitval en verlammingsverschijnselen als gevolg van vitamine B-12-tekort. Meestal is de schade behandelbaar met vitamine B-12-supplementen. Wees bij jongeren die lachgas gebruiken daarom alert op mogelijke signalen van vitamine B-12-tekort (Hendriks & Jong, 2020). Zie ook: Protocol vitamine B-12-tekort bij lachgas van het Erasmus MC (Heshmatollah, Heil, & Titulaer, 2021). Er is een ‘Handreiking behandeling lachgasverslaving’ ontwikkeld door medewerkers van Brijder Verslavingszorg, Parnassia Groep. Problematisch gamen en voedingsdeficiëntie Gamen is voor veel jongeren een gebruikelijke sociale activiteit. Signalen dat het gamen problemen oplevert kunnen zijn: verminderde schoolprestaties, absentie van school en/of werk en slaapproblemen. Bij jongeren die overmatig gamen kan bovendien sprake zijn van verminderde persoonlijke hygiëne en voedingsdeficiënties (Ellithorpe, Meshi, & Tham, 2022). Langdurige waarnemingsstoornissen na uitgaansdrugs Sommige jongeren kunnen aanhoudende waarnemingsstoornissen als het Drug-induced Depersonalisatiesyndroom (DPS) en/of het Hallucinogen Persisting Perception Disorder (HPPD) ontwikkelen na het gebruik van uitgaansdrugs (Alderliefste, 2017; Alderliefste & Damen, 2018). Bij met name DPS is vaak sprake van een traumatische gebruikservaring. Jongeren houden na deze ervaring aanhoudende angstklachten en kunnen zeer angstig zijn om psychotisch te worden. Uit gebruikerservaringen komt naar voren dat de klachten vaak onvoldoende of pas laat gesignaleerd en gerapporteerd worden. Beide waarnemingsstoornissen vereisen zorgvuldig diagnostisch onderzoek en een specialistische behandeling die verschilt van de reguliere behandeling voor psychose en angststoornissen (Alderliefste & Damen, 2018). Als er mogelijk sprake is van HPPD of DPS kunnen jongeren worden aangemeld bij het Landelijk Medisch Spreekuur Partydrugs (LMSP). Ketamine en chronische urineweginfectie Bij overmatig ketamine gebruik kunnen chronische urineweginfecties ontstaan die kunnen uitmonden in blijvende schade aan de blaas en ernstige niercomplicaties (Kuerlings, Sommer, & Duijvesz, 2020).