Nadat de diagnose is gesteld, of wanneer in elk geval duidelijk is of er sprake is van een angststoornis, stelt de behandelaar in overleg met het kind en de ouders een behandelplan op. Voor de behandeling van angststoornissen is cognitieve gedragstherapie (CGT) de methode van eerste keuze. Medicijnen, in het bijzonder antidepressiva, worden alleen ingezet als psychotherapeutische vormen van behandeling niet of onvoldoende blijken te werken.

Cognitieve gedragstherapie

Cognitieve gedragstherapie is een verzamelnaam voor een groot aantal verwante vormen van psychotherapeutische behandeling. Het kind leert zich daarbij realistische gedachten over de werkelijkheid eigen te maken, in plaats van de gedachten die uitsluitend leiden tot angst. Het leert gevoelens op te roepen over zichzelf en zijn omgeving die helpen om ook de positieve en niet-bedreigende kanten van zichzelf en van zijn omgeving te zien. Er zijn verschillende CGT-behandelingen beschikbaar. Een daarvan – ‘Pak aan’ – is bedoeld voor kinderen in de basisschoolleeftijd.

Medicatie

Wanneer cognitieve gedragstherapie geen of onvoldoende effect heeft, kan tijdelijk een behandeling met medicijnen worden geprobeerd, terwijl de cognitieve gedragstherapie wordt voortgezet. Over de effectiviteit van de medicijnen wordt verschillend gedacht en men moet altijd waakzaam zijn voor mogelijke bijwerkingen.

Wanneer er sprake is van een angststoornis in combinatie met een depressie, zal men extra voorzichtig zijn met het voorschrijven van antidepressiva. Er is een kans op bijwerkingen, zoals vijandigheid, zelfbeschadigend gedrag en suïcidale gedachten en gedragingen. Jonge mensen die deze middelen gebruiken, moeten dan ook goed in de gaten worden gehouden.

Bij de combinatie van een angststoornis met ADHD is het waarschijnlijk niet zinvol als, behalve de stimulerende middelen die bij ADHD worden gebruikt, ook nog antidepressiva worden toegediend.

Over de veiligheid en werkzaamheid van bepaalde antidepressiva, de zogenoemde SSRI’s (selective serotonin re-uptake inhibitors), bij kinderen jonger dan zes jaar zijn geen gegevens beschikbaar. Het voorschrijven van SSRI’s aan kinderen en jeugdigen is ‘off label’. Dat wil zeggen dat het medicijn niet geregistreerd is voor het doel waarvoor het gebruikt wordt. Sommige kinderpsychiaters raden het categorisch af om SSRI’s – met name fluoxetine – aan kinderen voor te schrijven, anderen gaan er uiterst voorzichtig mee om. Indien men besluit tot behandeling met fluoxetine is het belangrijk om te letten op gedrag dat erop duidt dat het kind met gedachten aan zelfdoding rondloopt.

Tenslotte zijn er medicijnen die als angstremmers en als slaapmiddel worden gebruikt: de benzodiazepines. Deze dienen voor angststoornissen bij voorkeur niet te worden gebruikt, ook niet kortdurend. De werkzaamheid is in praktijkonderzoek nog niet aangetoond. Bovendien kunnen deze middelen verslavend zijn. Lees meer over medicatie bij angst op de pagina’s voor professionals.

Behandelprotocollen

Dappere Kat

Het programma Dappere Kat is erop gericht om kinderen en adolescenten te helpen bij het leren omgaan met situaties die ze eng vinden en daarom meestal vermijden. Lees meer over Dappere Kat.

VRIENDEN

VRIENDEN beoogt de emotionele veerkracht van kinderen te vergroten, hun vaardigheden bij te brengen om problemen op te lossen en om moeilijke situaties aan te kunnen. Onderzoek heeft uitgewezen dat het programma angst kan helpen voorkomen. Lees meer over VRIENDEN.

Denken + Doen = Durven

Het programma Denken + Doen = Durven gebruikt psycho-educatie en cognitieve therapie om kinderen en jongeren te leren omgaan met en verminderen van hun angstklachten, onder meer door vermijdend gedrag af te leren en zich te durven ‘blootstellen’ (exposure). Lees meer over Denken + Doen = Durven.

Praten op school, een kwestie van doen

Voor de behandeling van selectief mutisme is het protocol Praten op school, een kwestie van doen ontwikkeld. Dit protocol is een individuele ambulante behandeling van kinderen van drie tot twaalf jaar met selectief mutisme (consequent niet kunnen praten op school of in andere sociale situaties). Het doel is durven praten op school. De behandeling vindt wekelijks op school – buiten de klas – plaats en maakt gebruik van gedragstherapeutische technieken. De leerkracht fungeert als co-therapeut.

Spreekt voor zich

Het behandelprogramma Spreekt voor zich is een gedragstherapeutische methode om kinderen met selectief mutisme te helpen hun angst te overwinnen. Bij het programma hoort een speelse, digitale omgeving: Het Luiderslot. Lees meer over Spreekt voor zich.

Schoolweigering (in ontwikkeling)

Een behandelprotocol voor schoolweigering is in ontwikkeling: The @school program: modular cognitive behaviour therapy for school refusal in adolescence (Heyne e.a., 2008).